نوروز در کردستان

نوروز در کردستان

(روشنک رهو)

نوروز در کردستان از اسفندماه آغاز می شود. زیرا مردم از اوایل اسفند با برپایی مراسمی به استقبال نوروز می روند یکی از این مراسم «کوسه گردی» است . در این مراسم دونفر از چوپانان روستا لباسی مضحک و گشاد پوشیده یکی در نقش کوسه و دیگری نقش زن کوسه را بازی می کنند . زن کوسه لباس زنانه پوشیده و آرایش می کند و کوسه نیز ریش و سبیلی از پشم درست کرده و یک کلاه بلند بر سرگذاشته ، زنگوله یی بر گردنش آویزان کرده و دو شاخ برای او درست کرده و چکمه ای دراز و ممیز دار می پوشد . سپس کوسه و زن او در کوچه ها و به یک یک خانه ها می روند و ترانه می خوانند و به پایکوبی رقص چوبی می پردازند. چوپان پس از شادباشی به صاحبخانه چوبی بلندی را که در دست دارد به دیوار طویله کوبیده و می گوید:

بزه و دوانه

میشی و سیانه

خوابه ره که ت به

وه ی به رویانه

یعنی :

بزهایتان دو برابر شود

گوسفندان شما سه برابر شود

خدایا برکت بیانداز

به این خانه

صاحبخانه نیز مقداری روغن و کره و قند و چای و یا تخم مرغ به کوسه و زن او می دهد. در روستاهای اطراف بانه رسم است که یک نفر را به هیبت خرسی در می آورند که به او «مام و ره چ» maamwerch یا «خرس عمو» می گویند و فرد دیگری ، او را همراهی می کند که او را «مام لوطی» ، (لوطی عمو) می گویند . اینها همان کارهای کوسه و زنش را انجام می دهند و موجب خنده اهالی می شود.

میر نوروزی

«میر نورزوی یا «امیربهاری» یکی از رسم های ویژه نوروز است که در گذشته در میان کُردها رایج بود . در این مراسم فردی را به عنوان «وزیر» ، «داروغه» ، « نگهبان» ، «جارچی »، «جلاد» نیز مشخص می شود. جارچی ها حکومت امیر را به اهالی اعلام می کنند . میر نوروزی اغلب بدیهه گو و در عین حال جدی و مصمم است و در طول دوران حکومت خود حق خندیدن ندارد و در صورت مشاهده کوچکترین خنده یا تبسمی از مقام خود بر کنار خواهد شد و کتک خواهد خورد . میر و یارانش در طول روزهای حکومت خود همراه نگهبانان و دسته های مختلف مردم در کوچه و بازار و اماکن عمومی شهرها به گردش پرداخته و فرمان های گوناگون صادر می کنند و مردم را می خندانند . دوران حکومت امیرنوروزی از اول نوروز تا روز سیزدهم است . با فرارسیدن روز سیزدهم امیر و یارانش فرار می کنند . زیرا اگر در غروب روز سیزدهم توسط اهالی دیده شوند کتک می خورند.

شال گردانی

از دیگر مراسم رایج نوروز در کردستان «شال گردانی» است جوانان به پشت بام ها می روند و شال خود را از روزنه خانه ها پایین می اندازند صاحب خانه نیز مقداری کشمش یا گردو و تخم مرغ در آن قرار داده و شال گردان ها ، شال را بالا کشیده و در پایان آن هدایا را که به آن «نوروزانه » گویند بین خود تقسیم می کنند. لازم به ذکر است ؛ پسرانی که نامزد دارند آن شب داخل سبدی «فانوس» ، «سرمه» و «آیینه» قرار داده و آن را از روزنه خانه نامزد خود پایین می اندازند و دختران نیز سرمه به چشم کشیده و باید در آیینه نگاه کنند . سپس هدیه ای را که اغلب جوراب بافته شده است در سبد می گذارند و پسر شال را بالا می کشد.

چهار شنبه سوری یا کله چوارشه مه (kola- chowaarshamma)

در کردستان آخرین چهارشنبه سال را «کله چوارشه مه » می گویند. جزو اول این نام واژه یی کُردی «کل» به معنی کوتاه است ، جزو دوم آن همان چهارشنبه است (چهارشنبه کوتاه).

آتش افروزی در روز چهارشنبه سوری مقدمه یی برای آتش افروزی شب عید است زیرا در کردستان آتش افروزی در شب نوروز انجام می شود. ولی رسم است که اهالی بعد از ظهر آخرین چهارشنبه سال به دشت و صحرا رفته و هیزم جمع می کنند. با تاریک شدن بر روی پشت بام ها آتش می افروزند و از روی آن می پرند. همان چند جمله متداول « زردی من از تو سرخی تو از من » را می گویند. برخی از زنان در روز چهارشنبه چند تار موی کودکان خود را کوتاه کرده و به نیت دورکردن دردو بلا در آب انداخته و یا به باد می سپارند. بعضی از خانواده ها در این روز قبل از طلوع آفتاب بر سر آب روان یا چشمه ها رفته و به آب زلال نگاه می کنند و این کار را به فال نیک می گیرند . همچنین در این روز کوزه سفالی تازه یی را که آب ندیده باشد ؛ با خود به سرچشمه برده و ازآب پر می کنند و سه بار از روی آب می پرند ضمناً زنان به چشم سرمه کشیده و از آب کوزه تازه به تبرک و به نیت بخت گشایی سلامتی و شادکامی می نوشند.

«آگر نوروزی »(Aaerniruzy)یا آتش افروزی

در کردستان همه ساله شب نوروز قبل از غروب آفتاب اهالی بر روی پشت بام جای بلندی رفته و آتش روشن می کنند و دلیل آتش افروزی در این روز را پیروزی کاوه آهنگر بر ضحاک می دانند و به همین خاطر رقص و پایکوبی می کنند و آتش هایی را که بر فراز کوه ها افروخته اند تا روشن شدن هوا خاموش نمی کنند.

در کردستان یک ماه پیش از نوروز به پیروی از سنت گذشتگان در خانه ها به کاشت دانه هایی همانند گندم، نخود ، عدس ، و گنجد در بشقاب یا در اطراف کوزه های سفالی می پردازند .

این سبزه ها تا آخرروز سیزدهم فروردین زینت دهنده سفره نوروزی کردهاست . در روز سیزدهم فروردین سبزه را گره زده و به نیت دور کردن درد و بلا از خانه و خانواده در آب می اندازند.

یکی دیگر از رسم های رایج در کردستان رنگ کردن تخم مرغ است . معمولا شب نوروز تخم مرغ را پس از پختن ، رنگ می کنند و آن را در سینی می چینند و به شال گردان ها و یا کودکانی که همراه خانواده برای تبریک عید می آیند ، هدیه می کنند.

رنگ کردن تخم مرغ به این ترتیب است که مقداری پوست پیاز یا کمی روناس را در آب می جوشانند ؛ تا تخم مرغ ها کلی رنگ شوند و گاهی مقداری کاه و زاج را درآب می ریزند تا تخم مرغ را به رنگ زرد یا نارنجی در بیایند. روش دیگر پیچاندن تخم مرغ ها در پارچه های رنگی است . به این ترتیب که پس از پیچیدن پارچه ها به دور تخم مرغ ها آنها را جوشانده و به این ترتیب رنگ روی تخم مرغ می نشیند.

میلکه شکنی یا شکستن تخم مرغ یکی از بازی های رایج است که در ایام نوروز توسط جوانان برگزار می شود. به این ترتیب که هر یک تخم مرغی در دست گرفته و بر تخم مرغ های دیگر می زنند . اگر تخم مرغ شکسته شود صاحب آن بازنده محسوب می شود ، بازنده باید ده ، بیست تایی تخم مرغ به برنده بدهد.

تحویل سال

در فرهنگ عامه مردم بنا بر یک باور اسطوره یی زمین بر شاخ های گاوی است و گاو بر پشت ماهی قرار دارد و ماهی در دریای بی کران زیر زمین شناور است ، به هنگام تحویل سال ، گاو زمین را از یک شاخ به شاخ دیگرش می اندازد که زمین تکان می خورد و سال تحویل می شود .

در کردستان نیز پس از تحویل سال ، بزرگ خانواده دعای تحویل سال را خوانده و برای تندرستی و سعادت اعضای خانواده دعا می کند. پس از آن ، کوچکترها دست بزرگترها را بوسیده و از بزرگان عیدی می گیرند. در شهرها و روستاهای کردستان مراسم نوروز با روح و احساس مردم پیوند ناگسستنی دارد .

ولی هفت سین در این منطقه به شکلی که در دیگر نقاط ایران مرسوم است ، رایج نیست . در میان کردان رسم است که در این شب پلو و شیربرنج و حلوا می پزند و خوردن هر نوع شیرنی را در این شب به فال نیک می گیرند. در کردستان فرستادن نوروزانه (خوانچه نوروزی) همچنان رسم رایجی است . در نخستین روز سال نو خانواده هایی که دخترشان ازدواج کرده ، برای دخترها و پدربزرگ ها برای نوه های نامزد کرده خود نوروزانه می فرستند.در گذشته این رسم در آخرین روز نوروز انجام می شد.

دید و بازدید

در مناطق کرد نشین دید و بازدید در عید فطر و عید قربان بیشتر است ، اما در نخستین روز جشن نوروز هم کردها به دیدن بزرگترها و بستگان خود می روند و شادباش می گویند. کودکان هم عیدی جزنانه می گیرند که اغلب مبلغی یا تخم مرغ است.

در شهرستان بیجار از توابع کردستان رسم است که تا روز پنجم فروردین مردها به دید و بازدید هم می روند . زن ها از روز ششم تا روز دوازدهم . در روستا های قروه رسم است که در نخستین روز سال نو مردان روستایی پس از صبحانه جمع شده و برای تبریک سال نو به منزل کدخدا می روند و کدخدا نیز عید را به آنها تبریک گفته و به هر یک از آنان یک تخم مرغ می دهد. پس از این دیدار بر اساس این سنت قدیمی همه مردم روستا به مسجد یا پشت بام حمام می روند هرکسی مقداری مویز ، خرما ، گردو و سنجد و چند عدد تخم مرغ را به عنوان عیدی با خود برده سپس همه را در گوشه یی جمع می کنند و یک نفر عیدی ها را بین حاضران تقسیم می کند تا به همه عیدی داده باشند.

سیزده بدر

در تمام نقاط کردستان رسم است که اهالی برای روز سیزدهم فروردین غذایی تهیه کرده و به همراه خانواده به دشت و صحرا می روند تا غروب آن روز را به تفریح و سرگرمی و بازی پرداخته و اغلب به برپایی رقصی دستجمعی هه له پرکی می پردازند. آن روز را به شادی می گذرانند . زنان و دختران سبزه هایی را که پیش از نوروز در ظرف های گوناگون سبز کرده اند با خود به صحرا برده ، آن را گره می زنند و در آب روان یا در پای کو می اندازند.. به این نیت که نحسی سال را آب با خود ببرد و تعداد سیزده عدد سنگ به نیت دور کردن دردو بلا به پشت سر خود پرتاب کرده و بدون آنکه به پشت خود نگاه کنند ، به خانه باز می گردند.

سفره هفت سین

یکی از سنت هایی که می توان گفت ، از دوران باستان دست نخورده به جای مانده چیدن سفره هفت سین است . سفره هفت سین یکی از آداب رایج و به جامانده برای استقبال از سال نو وعید نوروز است. سفره های مزین به قرآن مجید ، آئینه ، سبزه ، ماهی ، سمنو ، سنجد و...

البته ایرانیان باستان در گذشته های دور به هنگام نوروز سفره ای با هفت «شین» می چیدند که عبارت بودند از : شراب ، شیر ، شهد ، شیرینی ، شکر ، شمع و شمعدان .

در آن زمان ایرانیان به شماره هفت 7 که تعداد فرشتگان مقرّب و جاودان بوده و عدد مقدسی است. هفت قاب یاسینی از بهترین نوع قاب ها و سینی ها بر خوان نوروزی می گذاشتند.

گستردن این خوان از ویژگی های مراسم آئینی بوده و در هریک از این مراسم خوانی گستراندند. به اعتقاد گذشتگان کار جهان به دست این فرشتگان مقرب بوده است و هفت قاب خوان نوروزی ، هر یک نماینده یکی از این فرشتگان است.

بعدها که ظروف چینی به ایران راه یافت ، قاب ها را از ظروف چینی انتخاب می کردند ، و از این رو به هفت چینی که معرب آن «سینی» است معروف شده است . به مرور چون مردم موجبات پیدایش این رسم را نمی دانستند ، گمان کردند که هر چیز که با حرف سین شروع شده می تواند در شمار هفت سین سفره نوروز باشد. به قول پرویزرجبی مؤلف کتاب «جشن های ایرانی» هفت سین نوروزی یادگار کاشت آزمایشی بذرهای گوناگون است.

سبزه ، مهترین قاب سفره نوروز

مهترین قاب سفره نوروز ، سبزی است که نشانگر برکت و رویش گیاه است.ایرانیان باستان سه قاب سبزی بر سر سفره می گذاشتند به نمایندگی سه دستور بزرگ زرتشت ، پندار نیک ، کردار نیک ، گفتار نیک . در دربار ساسانی 7 قاب سبزه و به قولی 12 قاب سبزه می گذاشتند که در هر گیاه که در قاب سرسبزتر می شد می گفتند که درآن سال همان گیاه بیشتر دانه خواهد داد.

ابوریحان بیرون در یکی از کتاب هایش می نویسد:«... و هر شخصی از راه تبرک به این روز در طشتی جو کاشت . سپس این رسم در ایرانیان پایدار ماند که روز نوروز در کنار خانه ، هفت صنف از غلات در هفت استوانه بکارند و از روییدن این غلات به خوبی و بدی زراعت و حاصل سالیانه حدس بزنند.»

رنگ سبز ، سبزه ـ رنگ ملی و مذهبی ایرانیان بوده و سفره نوروزی را زینت می بخشید و مردم بر آن بودند که روح نیکان موجب بالیدن و سرزدن سبزه ها و دانه ها به هنگام بهار می شود . از این رو تمثیلی از این باروری بر سفره نوروزی می نهادند

کتاب مقدس مسلمانان (قرآن)

از آنجایی که نوروز یک جشن ملی و مذهبی برای ایرانیان است ، هر خانواده می بایستی کتاب مذهبی خود را سر سفره هفت سین بگذارد. در زمان ساسانیان کتاب اوستا را سر سفره می گذاشتند و هنگام تحویل سال قسمتی از آن را می خواندند.

سنجد ، مقدمه زایش

یکی از لوازم سفره هفت سین سنجد است . زیرا بوی برگ و شکوفه درخت آن محرک عشق است که از مقدمات اصلی زایش می باشد.

سمنو ، نماد زایش

قبل از شروع نوروز در هر شهری از ایران مراسم سمنو پزان با آداب خاصی انجام می شود. البته معمولا سمنو پزان دوبار در سال اتفاق می افتد یکی در اسفند ماه برای تهیه سفره هفت سین و یکی دیگر در اردیبهشت ماه .

در این مراسم معمول است که برای دورنگه داشتن چشم بد ، تکه پارچه سرخی را به دیگ می بندند تا دیگ از چشم بد در امان باشد. بر روی دیگ نیز 2 شمع روشن می کنند. بسیاری برای برآورده شدن حاجاتشان دور دیگ شمع روشن می کنند و حتی همسایه ها و فامیل دور دیگ جمع می شوند ، سمنو را هم می زنند ، دعای توسل می خوانند و حاجت خود را از حضرت فاطمه زهراء (س) طلب میکنند.

بعد از مدتی در دیگ را بر می دارند و دنبال پنجه می گردند . اعتقاد بر این است که حضرت فاطمه (س) روی سمنو را با آثار انگشتان خود مزین می کند. با دیدن این اثر ، صاحب نذر حتماً به مراد خود می رسد. ایرانیان قدیم همه عقیده داشتند سمنو نماد خوبی برای زایش گیاهی و بارور شدن گیاهان توسط ارواح است .

سیب ، نماد باروری

سیب از میوه هایی است که بر سفره هفت سین می گذارند و رنگ سرخش زینت بخش خوان نوروزی است . در گذشته روستاییان سیبها را در خمهای ویژه به رسم هدیه به دوستان و آشنایان می دادند تا بر سفره هفت سینشان بگذارند. در داستان های کهن ایرانی سیب با زایش نسبت مستقیم دارد.درآن زمان درویشی سیب را به دوقسمت تقسیم می کرد . نیمی را به زن و نیمی را به مرد می خوراند و بدین ترتیب مرد از عقیمی بودن و زن از نازایی رها می شدند . از این رو سیب در خوان نوروزی ، نماد باروری و زایش است .

سکه زرد و سپید نشانه قومیت و آزادگی

پول زرد و سفید نمادی است از شهریور که موکل است بر فلزات و بودن آن بر سر سفره موجب برکت و افزایش رزقی و روزی است . اما در متون کهن سکه به طور کل نشان قومیت و آزادگی است . اصولا سکه را برای داشتن برکت برروی سفره هفت سین می گذارند . احتمالاً سین های دیگر مانند سیرو سماق و سرکه برای تکمیل کردن هفت سین بوده و هیچ علت خاصی نداشتند.

تخم مرغ رنگ کرده ، تمثیلی از باروری

تخم مرغ را از این جهت سر سفره هفت سین می گذارند که نمادی از نطفه و نژاد و تمثیلی از باروری است . در گذشته که رنگ های امروزی برای تزئین تخم مرغ نبود ، آن را با میوه های طبیعی مانند پوست پیاز یا گردو رنگ می کردند . حتی بعضی ها معتقدند که مادر روز نوروز باید به تعداد فرزندانش تخم مرغ پخته و رنگی بخورد!

ماهی بازهم نشانه باروری

اسفند ماه در برج حوت است که به هنگام نوروز برج حوت به برج حمل تحویل می گردد . از این رو نمادی از آخرین ماه سال در سفره می گذارند علاوه بر آن ماهی نشانه باروری ، زندگی و حیات دوباره است . از آنجایی که فصل بهار فصل باروری طبیعت و حیوانات است . نشانه های باروری سرسفره هفت سین بسیار است .

خوردن سبزی پلو با ماهی در شب عید ، از همین روست . گذاشتن گل نرگس به خاطر این است که این گل فقط در بهار می روید و برای اینکه نشانی از طبیعت بهار برروی سفره باشد ، آن را بر خوان نوروزی می گذارند .

ارسال شده در : یک شنبه 21 اسفند 1390 ساعت: 12:5 + تعداد بازديد : 1365

نویسنده : فردوس سليماني وزمتر

دسته بندی ها : ويژه نوروز , ,

» نظرات()
می پسندم 1 نمی پسندم 0